सुदर्शन भन्तेया अन्तिम सफू

छगू इलय् किपुलिइ नगर मण्डप श्रीकीर्ति विहारय् भिक्षु सुदर्शन महास्थविरयात नापलाः वइपिसं प्रायः खनाच्वनी– भन्ते व जि जाना छगू सफू च्वयाच्वनेगु । वास्तविय् उगु सफू सहलेखन मखुसे भन्ते याकःचायागु खः । भन्तेनं धया हयाबिज्याइ, उकियात जिं लिपिबद्ध याना यनेगु खः । जीवनय् आपालं च्वया बिज्याये धुंकूम्ह भन्ते जीवनया अन्त अन्त पाखे थःगु हे ल्हातं च्वयेत थाकुइ धुंकूगु । भन्तेयात तिबः बिइकथं थः ग्वाहालिमि जुयागु खः । किपूया उगु हे विहारया निर्माण व गतिविधि सम्बन्धी सफू च्वयेगु ज्या जुयाच्वंगु खः । सफू च्वये सिधः तर सफूया नां छुयेगु ज्या धाःसा स्वयं भन्तेपाखें जुइ मलाःगुया हुनि सम्पादकया नातां ‘नगर मण्डप श्रीकीर्ति विहार’ धकाः छुइगु उपयुक्त जुइगु ताया छाय् धाःसा सफूया विषयवस्त छगू कथं विहारया इतिहास खः । भन्ते मदयेधुंकाः आपाःस्यां न्यनेगु याइ, ‘‘व सफू छु जुयाच्वन ग्व, गबले पिहाँ वइ ?’’ भन्ते मदुगु नं तःदँ हे दये धुंकल तर सफू पिहाँ वःगु मखु । थौं वहे सफूया बारे छगू लुमन्ति च्वयाच्वना ।

सफू किपूया विहारसम्बन्धी खःसां थुकिइ लुम्बिनीया सन्दर्भ मस्वाकुसें मगाः । विहार किपुलिइ, जि नं किपूमि । मचांनिसें भन्तेयात खनाच्वनासां भन्तेपिन्त खनेवं श्रद्धावश छ्यं क्वछुनाः ‘वन्दना’ यायेगु संस्कारया विकास याये मसःनिपिं जिपिं । भन्तेया थ्व हे सफू च्वच्वं वना बले सिल, थ्व संस्कार जिमिके हे जक मदुगु मखु, सुरुइ थकालिपिन्के नं मदु । अझ, तछ्याना हे धायेगु खःसा किपूलिसे स्वाःगु नगां व पांगाय् च्वंपिन्के गुलि दु, किपुलिइ च्वंपिंके मदु । थुगु विहार निर्माणया झ्वलय् नगां व पाँगाय् च्वंपिनिगु गुलि योगदान दु, किपुलिइ च्वंपिनिगु मदु । बौद्ध विषयवस्तुप्रति जिगु मन क्वसाःगु अन्तर माध्यामिक विद्यालय बौद्ध हाजिरी जवाफ प्रतियोगिताय् ब्वति कायेधुंकाः खः । तर नं सुदर्शन भन्तेया सानिध्यय् च्वनेगु ज्या मजुल । लिपा विहारय् वयेवनेगु सुरु जूसां जिगु सम्पर्क सुदर्शन भन्तेलिसे मखुसे कीर्तिज्योति भन्तेलिसे जूवन । नेपालभाषाया न्हिपौ ‘विश्वभूमि’लिसे आबद्ध जुया । थ्व न्हिपतिइ बौद्ध विषयवस्तुया बुखँ व च्वसुयात प्राथमिकता बियाः प्रकाशित याःसां छगू सीमितता कायम यानातःगुया हुनि अन सुदर्शन भन्तेया च्वसु पिमदं । बरु भन्तेयात मछिंक च्वयातइगु च्वसु धाःसा वात्तुवां पिदना च्वनी । भन्तेया विरोधी पत्रिका हे ला मखु तर भन्ते व भन्तेलिसे सतीपिं उपासकउपासिका स्वये मयःपिं निम्हप्यम्ह मनूया प्रभावय् सम्पादक–प्रकाशक लानाच्वंगु । छगू थ्व हे कारण खः, भन्तेया थाय् वनेगु लँपु तमस्वाः ।

२०५३ सालया वैशाख पुन्हिया झ्वलय् पुरातत्व विभागया ग्वसालय् त्रिभुवन विश्वविद्यालयया विद्यार्थी व जिपिं संचारकर्मीतय्त लुम्बिनी चाःहीके ब्वना यंकूगु । जितः आः तकं लुमं, पुरातत्वविद् कोषप्रसाद आचार्यं लुम्बिनी उत्खननया ब्रिफिङ यायेगु झ्वलय ‘स्ट्राटिग्राफी’ क्यनाः विभिन्न कालया डिपोजित क्यना दिल । थ्व हे व दृष्य खः गुकिं जितः पुरातत्व विज्ञानपाखे वनेगु लँ क्यना ब्यूगु जक मखुसे थौं थःगु छगू पहिचान पुरातत्व विज्ञान नं दयेका बिल । तर थ्व विषयस साला यनेगुलिइ प्रमुख ल्हाः धाःसा सुदर्शन भन्तेयागु खः । लुम्बिनीं लिहाँ वयेधुंकाः तप्यंक हे किपुलिइ विहारय् वना अले लुम्बिनीया विषयलय् थःगु जिज्ञासा प्वंका । भन्तेनं ब्वनेत धकाः छुं छुं सामग्री बियाबिज्यात । उगु सामग्री ब्वना लित नं बिया । मेगु सामग्री ज्वना वनेगु याना । थ्व हे झ्वलय थम्हं नं सामग्री मुंकेगु याना । गुलि गुलि ब्वना उलि उलि हे ब्वने ययाः वल । तर लुम्बिनी व पुरातत्व विषयलय् हे लिकुनेगु अवस्था मदु, न्ह्याग्गुं विषयलय् ज्या यायेमाःगुलिं लुधने मखं । सःसःथें च्वयागु च्वसु विश्वभूमि न्हिपौस इलय् व्यलय् पिदना च्वनी बाहेक मेगु छुं मजू । न्हिपौया सम्बन्ध सुदर्शन भन्तेलिसे मदुगुलिं नं खइ, विहारय् वयेवने याये नं मछिं ।

न्हिपौया व्यवस्थापन दुने छुं परिवर्तन जुल । तर न्हापा थें तुं सुदर्शन भन्तेपिन्त कुंखिना तइगु, नागःतुगः याना तइगु च्वसु धाःसा मदिक्क हे पिदना च्वन । मेगु हे सन्दर्भय् न्हिपौया ज्याखँय् थःगु नं मनमुताव जुल । छगूकथं न्हिपौपाखें बायागु हे धाःसां जिइक ज्या त्वःता बिया । ज्या त्वःतागु हे खःसां सम्बन्ध त्वाःदःगु धाःसा मखुनि । तर छन्हु सुथय् न्हिपौया व्यवस्थापनया कजिं फोन यानाः सुदर्शन भन्तेयात छकः नाप लायेगु व छुं न्हि न्ह्यः प्रकाशित च्वसुया बारे तथ्य खँ सिइकेत धाल । न्हापा न्हापा थें हे सुदर्शन भन्तेयात मछिनिगु कथं लान्छना यासें च्वयातःगु । पत्रिकाय् जि हाकनं स्वाःवनेगु– मवनेगु धैगु खँया निर्णय हे मजूनि, अजूचायापुक उजं धकाः वल । भाला कुबुये माल । भाला ब्यूगु जक मखु, खन्डन छापे यायेमाः कि छु यायेमाः निर्णय यायेगु अधिकार नं बिल । हनाबना तयेमाःम्हस्यां ब्यूगु ‘आदेशपूर्ण’ भालायात अस्वीकार याये नं नाकं हिसि मन्त । न्हापां ला तायेकागु, भन्ते तं चायाबिज्याइ । तर गज्याःगज्याःगु स्थिति ला पार याना च्वनागु उगु इलय् उगु खँयात जक ‘डिल’ यायेगु नं नियमित ज्याखँ दुने हे लाः । संभवतः अबलय् अन क्वथाय् व हे लेखयात कयाः मेमेपिंलिसे खँ जुयाच्वंगु खः । पत्रपत्रिकाय् प्रकाशित सामग्रीया खँय् सर्वसाधारण पाठक वर्ग अप्वः प्रभावित जुइ, सकारात्मक अर्थय् नं नकारात्मक अर्थय् नं । तर भन्तेनं अन सुयातं छुं धायेके बियाबिमज्याः । बरु थम्हं हे फुक्क खँ स्पष्ट यानाबिज्यात । बागबजारस्थित छगू विहारय् मू भन्ते मदये धुंकाः सम्पत्ति सम्बन्धी समस्या पिदंगु खःसा उगु खँयात मेगु हे कथं ‘ट्वीट’ यासें सुदर्शन भन्तेया नैतिकताय् हे हाकलं इलेगु ज्या उगु लेखय् यानातःगु खः । उगु विहार नीस्वना बिज्याःम्ह सुमंगल महास्थविर मदये धुंकाः छेँजःपिसं वसपोलया नामय् दुगु सम्पत्तिइ हकदावी याःगु जुयाच्वन । थथे हकदावी याःबले कानूनतः मेमेगु जक मखुसे उगु विहार नंं छेँजःपिनिगु ल्हातिइ लाःवनीगु जुल । बौद्ध भिक्षुपिनिगु सम्बन्धय् नेपालय् अलग्ग छुं कानूनी व्यवस्था मदु । सुमंगल भन्तेया नामय् दुगु चलअचल फुक्क सम्पत्ति छेँजःपिनिगु नामय् वनीगु स्पष्ट कानूनी व्यवस्था दुगुयात प्रयोग यासें थथे हकदावी याःगु जुयाच्वन । विहार छगू ला ल्यंकेमाः धकाः मेमेगु सम्पत्ति बियाः विहारयात ल्यंकूगु खः । थ्व हे घटनापाखें पाठ कयाः विहारया सम्पत्ति व्यक्तिया नामय् मतःसे विहार विहारया नामय् तयेगु अभियान नं न्ह्याके धुंकूगु जुयाच्वन । समस्याया अन्तर्य मसिकं च्वःगु लेखं मेगु हे अर्थ क्यना बिल । खण्डन छापे यायेत आपत्ती मदुगु व भूल सुधारया नोट नं छापे याये धया । भन्तेनं धयाबिज्यात– ‘‘मुख्य खँ वास्तविकता थुइके माःगु खः, आः हाकनं खण्डन व भूलसुधार धकाः हाला मच्वंसां जिल ।’’

बयां लिपा बुलुहुँ बुलुहुँ भन्तेया थाय् वनेगु जुल ।

भन्तेलिसेया जिगु आपाः थें न्ह्यसः लुम्बिनी सम्बन्धी हे जुइ । भन्तेया नं लुम्बिनी सम्बन्धी खँ ल्हाये दत कि तसकं लये ताइगु । छन्हु बहनी उगुंथुगुं खँ जुयाच्वन । खँयाखँय् भन्तेनं थम्हं लुम्बिनीया सम्बन्धय् आपालं च्वसु व सफू पिकाये धुकानागु खँ कनाबिज्यासें लुम्बिनीया सम्बन्धय् आः तकं सुनां हे मच्वःनिकथं विस्तृत अध्ययन व विश्लेषण यासें भरायपँगु सफू च्वयेगु इच्छा कना बिज्यात । थ्व ला तसकं हे बांलाःगु व लसताया खँ खः । तर भन्ते थम्हं हे धयाबिज्यात, ‘‘बांलाःगु खँ ला खः तर अथे च्वयाच्वने मफये धुंकल । न मिखां ज्या ब्यू न ल्हातिं हे ।’’

तत्काल हे धया, ‘‘भन्तेनं धयाबिज्याःहुँ, उकियात लिपिवद्धयायेगु ज्या जिं याये ।’’

भन्तेया अगःचा मालां देगःचा लू धया थें जुल मखा जुइ, लयताया दिल । छुं दिनलिपा हे ज्या न्ह्याकेगु धया बिज्यात ।

तर लुम्बिनीया बारे सफू च्वयेगु ज्या मन्ह्याः । निकः प्यकः लुमंके बी भनं थ्व खँ न्ह्यथना । थ्व ज्याय् जि थः हे नं उत्साहित जुयागु थःत यःगु लुम्बिनी विषयया च्वज्या थः नं छगू कथं संलग्न जुइ धइगु खः । यक्व खँ सयेके सीकेगु छगू ह्वःताः थ्व नं खः ।

लुम्बिनीया ज्या उजुंसुजुं क्वचाइगु मखु बर ‘ट्रायल’ यायेकथं विहार निर्माणनिसें अबले तकया गतिविधियात कयाः छगू सफू च्वयेगु मनासिब जुइ धया बिज्यात । बासः दँ हे पुलां मजूनिगु विहारया छु इतिहास च्वयेगु ? थुकिया महत्व हे छु दु ? जितः ल ल मधाल । तर च्वयाः ग्वाहालि याइम्ह दत धकाः भन्ते धाःसा उत्साहित । लुम्बिनीया सफू च्वयैगु जूसा जक ग्वाहालि याये मखुसा म्हाँ धाये ला धयाथें नं मतिइ वंगु खः तर छु हिम्मतं अथे धायेगु ? उकिसनं ग्वाहालि याइम्ह दत धकाः उत्साहित जुयाच्वना बिज्याःम्ह भन्तेयात । गबलें गबलें भन्तेया उगु उत्साह खना जि ताज्जुब नं ताया । न्हापांगु अध्यायया निम्ति धया बिज्यात, च्वच्वं यना । छगू अध्याय क्वचायेवं जि छक्क जुया । बांलाः ताल । निगूगु अध्याय नं सुरु जुल । च्वच्वं वनावले महसूस जुल, थ्व विहारया हे जक इतिहास मखुसे किपूया नं इतिहास खः । विहार निर्माण सुरु जूबले जिगु उमेर धैगु मांया मुलय् म्हिताः च्वना तिनिगु खःसा लिपालिपा तक नं अन जिगुं छुं योगदान मदुृ । भन्तेया म्हुतुं थःगु लुमन्ति कनावं यनाच्वना बिज्यात, जिं उकियात लिपिबद्ध यायां यना । थःपिनिगु हे इतिहास च्वयाच्वना थें जुयाः भन्ते थें हे जि नं उत्साहित जुयाः च्वयेगु ज्या न्ह्याना वन ।

सफू च्वयेगु ज्या आपाः थें सुथय् बहनी हे जक । उकिसनं आपाः थें सुथय् हे खः । सुथय् नं धायेगु हे जक, उम्हंथुम्हं वयाच्वनी, खँ थ्वकाच्वँतलें सफू च्वयेगु ज्या दीगु । गबलें गबलें छगः बागः आखः हे च्वये म्वायेक लिहाँ नं वये माली । थथे जूबले न्हिनय् व बहनी च्वनाः नं च्वयेगु ज्या जुल ।

भन्तेनं जीवनय् यक्वं च्वया बिज्यात । बौद्ध लेख तया पत्रिका पिकाइपिं तप्यंक सुदर्शन भन्तेयाथाय् थ्यनी अले लेख ज्वनाः वनी । तर उथाय् भन्तेया च्वज्याय् शिथिलता वये धुंकूगुया कारण च्वयेत खँ मदया मखुसे मिखां भाय् मल्हाये धुंकूगुलिं व ल्हातिंं नं साथ मबी धुंकूगुलिं खः । गुम्ह गुम्हस्यां ला थःत माःगु विषयवस्तुया लैख भन्तेनं म्हुतुं गथे गथे धयाहया बिज्यात अथे अथ थःपिसं हे च्वयाः ज्वनावनीपिं नं दु । भन्तेया स्मरणशक्ति व बौद्धिकता लिपा लिपा तकं नं उत्तिकं बल्लाः । फलाना वःगु लेख माल धाल, धिस्कानाया फोन वःगु, लेख छगू माल हँ, इमित छगू थ्व सम्बन्धय् च्वये का मज्यू ला ? धाधां लेख रचनाया सिर्जना नं धमाधम न्ह्यात । भन्तेया दातामामं च्वयातःगु सफूया सम्पादन क्वचाया थबले हे पिदन । भन्तेयात ब्वना न्यंकेगु ज्या नं याना । त्रिभुवन विश्वविद्यालयस बौद्ध अध्ययनया कक्षा काः बिज्यायेमाः, उकिया निम्ति नोट दयेकेत मौलिक बौद्ध ग्रन्थया अनुवाद ब्वना न्यंकागुया फाइदा व विषयलय् थप सीकेगु ह्वःताः चूलात ।

वैशाख पूर्णिमाया अवसरय् संयुक्त राष्ट्र संघया फुक्क निकायस छन्हु विदा बिइगु चलन सन् २००० निसें जुल । थ्व धैगु तसकं लसताया खँ खः अले थुकियात ‘एप्रिसियट’ यायेकथं जिमि पासापिनि छगू पुचलं बानेश्वरया बीरेन्द्र अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्र (थौंकन्हे संसद भवन) य् दीपप्रज्वलन कार्यक्रम न्ह्याका । उगु थासय् थथे कार्यक्रम याये दुगु मेतां मखुसे निन्हुप्यन्हु न्ह्यः जक जिपिं हे संलग्न छगू अन्तर्राष्टि कार्यक्रम यानागु अले छचाःखेरं प्यनागु बौद्ध ध्वाँय् लिकायेगु ज्या तकं मजूनिगु । व हे ‘बिजिनेश’ बियागुया लबः कयागु धाये माली, अन दीपप्रज्वलन कार्यक्रम याये दुगु । अन भन्ते व बौद्ध विद्वानपिन्त नं आपाः हे सहभागी जुयाबिज्यात । छाय् खः ल्वमन, सुदर्शन भन्ते धाःसा बिमज्याः । मेगु दँय् थथे हे दीपप्रज्वलन स्वयम्भू महाचैत्य स्थानय् याना । सुदर्शन भन्ते बिज्यात । भन्तेया उपस्थितिइ पासापिं सकलें लय्ताः । जिमिगु ज्यां लयतायाः कन्हय् कुन्हु सुथय् बौद्ध धर्मय् दीपप्रज्वलन व दीप पूजाया बारे छगू लेख च्वयेगु धकाः ताःहाकयेक च्वकाः बिज्यात । लेख भावनाप्रधान मखुसे ऐतिहासिक व दार्शनिक विषयवस्तुइ केन्द्रित । बौद्ध अध्ययन याइपिन्त तसकं ज्याख्यलय् दइगु थुगु लेख प्रकाशनया लागि अबले नेपालभाषाया छगू न्हिपौ सन्ध्या टाइम्सयात ब्यु धयाबिज्याःकथं बिइ यना । लेख भचा ताःहाकः, अथे खःसा निगू अंकलय् याना छापे याये धाःगु खःसां छापे मजू । निकः प्यकः ताकेता नं याना । तर छाय खः मस्यू, छापे जु हे मजू । छापे मजुइगु खःसा मेथाय् सां बिइमाल धकाः लित काः वना तर मलू, तना हे वन ।

छगू मेगु लेख नं तंगु दु । नेपालभाषाया नाटक विधाया विकास यायेगु धकाः नासः खलः नामं छगू संस्था स्वनातःगु । इमिगु छगू स्मारिकाया लागि लेख माल, सुदर्शन भन्तेपाखें कयाब्यु धाःगुलिं भन्तेयात धया । नेपालभाषाया नाटक विधाय् भिक्षु सुदर्शन महास्थविरया थःगु हे भूमिका व थःगु हे पहिचान दु । थम्हं नाटक विधाय् छु कारणं छु अवस्थाय् गथे याना च्वयागु व थुगु विधाया बारे थःगु धारणा छु दु धकाः च्वःसा गथे जुइ धकाः न्यनाबिज्यात । थ्व तसकं बांलाःगु सामग्री जुइगु पक्का खः । ज्यू धया । नाटक च्वयेगु ज्या न्ह्यात भन्तेनं छगू कथं च्यालेन्जया रुपय स्वीकार यानाबिज्याःगु खनी । थुकिया निम्ति छगू वर्षावास पाल्पा तानसेनय् च्वंबिज्यात । गुलि नं नाटक च्वयाबिज्यात व हे वर्षावासय् च्वयाबिज्याःगु खनी । छगू हे वर्षावासय् उलिमछि नाटकया सिर्जना ? थ्व हे खः भन्तेया विशेषता । तर स्मारिका पिमदं । च्वसु उखेलाःथुखेलाः जुइ, बरु लितब्यु धया । पिदनी पिदनी जक धकाः लित मब्यू । भन्तेया नाटकयात हे कया स्नात्तकोत्तर तहया निम्ति माःगु शोधग्रन्थ च्वयाबिज्याःम्ह भिक्षु सुशिलं थःगु व्यक्तिगत सम्पर्क छ्यलाः उगु लेख ब्वना बिज्याःगु बाहेक मेपिं सुनासुनां ब्वने खं मस्यू । लिपा सिल, स्मारिकायात धकाः मुका तःगु छुं नं सामग्री सुरक्षित मदयेधुंकल, उकिं आशा मयाःसां जिल । सुयापाखें थुपिं सामग्री नष्ट जूगु धकाः नां मकं तर थ्व जानकारी ब्यूःम्ह सुवर्ण बज्राचार्य नं आः मदये धुंकल ।

विहारया सफू च्वयेगु ज्याय् भन्ते थपाय्च्व तल्लीन जुयाबिज्यात कि, फोन यानाःसां सःताः बिज्याइ । विहार दुने थी थी खँया निर्माण थी थी इलय् जुयाच्वंगु अले उकिया बारे अन अन हे अभिलेख तयातःगु दु । थुगु सन्दर्भया अभिलेख थन दु धकाः उतार यायेत धया बिज्याइ । अभिलेखया उतार काये । सफुतिं आकार काःलिसे सन्तुष्ट नं जुयाबिज्यात । बसन्तया ग्वाहालि कयाः विहारया सफू च्वयाच्वना धकाः विहारय् वःपिन्त कना बिज्याइ । थः गनं बिज्याःसां थ्व खँ कना बिज्याइ । तर, भन्तेया उसाँय् धाःसा झन्झन् स्यनावं वनाच्वंगु । अथे खःसां च्वयेगु ज्या धाःसा न्ह्याना हे च्वन । छन्हु सुथ न्हापनं भन्तेया फोन बल । याकनं बिहारय् छकः कुहाँ वा धकाः सःता बिज्यात । सुथ न्हापानं सःता बिज्याःगुलिं काचाकाचां वना ।

उकुन्हु विहारय् भन्तेया पाहाँपिन्त नापलायेगु क्वथाया वातावरण भचा पानाच्वन । भन्तेयात वन्दना यानाः छखेलिक फ्यतुना । अनया गतिविधिइ मिखा ब्वयाच्वना । भन्तेनं छुं धयाबिज्याःगु मखु बरु लिमलाःगु भाव धाःसा दु । लिक्कसं कीर्तिज्योति भन्ते फ्यतुनाच्वना बिज्याःगु दु । भन्ते छुं दिन लिपा श्रीलंका बिज्याइम्ह जुयाच्वन । सुदर्शन भन्तेनं धया बिज्यात– ‘‘वनेत हुँ तर थन छुं जुल धकाः खबर वयेवं उखेथुखें छुं मस्वःसे तप्यंक ब्वाँय् वयेगु या ।’’
‘थन छुं जुल धकाः खबर वयेवं’ धाःगु छु ? थुइके मफुत । कीर्तिज्योति भन्तेया जक मखु, अन दुपिं मेमेपिनिगु ख्वाः नं चमकं । लिपा धकाः सिल, उकुन्हु सुथय् हे पिहाँ बिज्यायेत्यंम्ह स्वयं सुदर्शन भन्ते धकाः जुयाच्वन । वासः याकेत थाइल्यान्ड बिज्यायेत्यंगु । उपचारया क्रमय् छुं नं जुइफु उकिं विहारया हेरचाह यायेत ध्यान ति धकाः धयाबिज्याःगु खँ थुल । थ्व खँ न्यनाः जिगु मन नं ख्वाउँसे च्वना वल । जितः स्वयाः धया न्ववाना बिज्यात– ‘‘सफू अझ भतिचा क्वमचाःनि । च्वयेगु खँ अझ यक्व दनि । तर नं छता धयाथके धकाः जक सःतागु खः । जि व लोकदर्शन बज्राचार्य जानाः लेख छगू च्वयागु, अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलय् प्रकाशित जुइ नं धुंकल । उकिया पारिश्रमिक छगू लाख तका वइ । व छगू लाख धेवा निम्हेसिनं इना कायेगु खः । जिगु भागय् वइगु न्यय्द्वः तका कयाः छं नेपालभाषा एकेडेमीयात चन्दाकथं तया ब्यु ।’’

भन्तेया खं जितः थारा न्हुइकाः बिल । उसाँय् थथेभनं स्यने धुंकूगु ला ? जिं छुं धायेगु अवस्था मन्त । म्ह छम्हं क्वाः लखं लुना थें जुल । उथाय् हे भन्तेनं धयाबिज्यात– ‘‘थुलि हे धायेत जक सःतागु खः । मेगु मदु । जि नं वने हे त्यनागु, झाःसां जिल ।’’

बुलुहुँ दनाः जि अनं पिहाँ वया ।

छवाः लिपा जुइ, छन्हु भन्तेया फोन वल । याकनं विहारय् वा धकाः सःतूगु खः । काचाकाचां विहारय् थ्यंका । छुं छुं चेकअप जुइ धुंकूगु व छुं चेक अप यायेग पिइ मानिगु खनी । अन च्वना पियेगु स्वयां नेपालय् वःसा ल्यं दुगु ज्या क्वचायेके खनी धकाः छुं दिनया लागि बिज्याःगु खनी । ‘ल्यं दुगु ज्या’ मध्ये छगू सफू च्वयेगु नं खः । सफू च्वच्वं वना, च्वच्वं वना । थुगु पाखय् नं सफू च्वये क्वचाःगु ला मखु अथेसां थुकिया लागि यक्व हे ई बिया ।

उपचारया फुक्क ज्या क्वचायेकाः छुं ई लिपा भन्ते लिहाँ बिज्यात । न्हापा स्वयां स्वस्थ्य । फूर्ती नं खने दु । लय्ताः । सफूया ज्या मन तयेक क्वचायेका । थःके दुगु फोटो पिकया बिज्यात । छु छु अध्यायलय् छु छु फोटो तयेगु धकाः क्यना बिज्यात । पुलां पुलांगु फोटो क्यनाः न्यना बिज्याइ– ‘‘थुकिइ दुपिं सुयात सुयात म्हस्यू ?’’ गुम्ह म्ह स्यू गुम्हं मस्यू । मस्यूपिं आपाः धयाथें न्हिँन्हिँ खना च्वनापिं उपासक उपासिका हे जुयाच्वनी । गुलिं भन्ते नं जुयाच्वनी, खनेवं वन्दना यायेम्ह । अथे हे बिहार निर्माणया ज्याय् न्हापां निसें दुपिनिगु नं सफुतिइ फोटो तयेगु धकाः लिक्कसं दुगु फोटो स्टुडियोस सकसितं फोटो कायेके बियाबिज्यात । अबले थौंकन्हे थें न डिजिटल क्यामेरा दु, न सर्वसुलभ हे । उकिं फोटो कायेत स्टुडियो वनेगु हे न्हापालाः । सकसितं फोटो कायेकाः थःत छपाः तया मेगु म्हतिम्हतिं हे बियाछ्वत । भन्तेया सफुतिइ थःपिनिगु फोटो छापे जुइगु धकाः सकलें लयताः । उमेरं जिं बाज्या धायेमाःपिसं लँय् नापलाइबले न्यनी, ‘भाइ, सफू गबले पिहाँ वइ ?’ जिं नं थथे लिसः बिये– ‘‘याकनं पिहाँ वइ, भन्तेयाके नं न्यनादिसँ ले ।’’

सफू याकनं पिकायेत भन्ते थः हे नं हथाय् चाः । माःगु बन्दोवस्तया लागि धकाः छगू लाख धेवा यलय् दुण्डबहादुर बज्राचार्ययात बियाबिज्यात । भन्तेया इच्छा, सफुतिइ रंगीत फोटो तयेगु । थुकिया लागि धेवा मगायेफु । मगाःसां छुं धन्दा मदु, बन्दोबस्त याये धयाबिज्यात ।

न्ह्याबलें थें छन्हु सुथय् बिहारय् दुस्वः वना । सिल, भन्ते आकाझाकां म्हं मफयाः उकुन्हु हे जक सुथ न्हापां गंगालाल मेमोरियल अस्पताल यने धुंकूगु जुयाच्वन । भन्तेयाके डायविटिज ल्वय् दुगु जकं स्यू, हर्टया हे समस्या दुगुला मस्यू । अस्पतालय् थ्यंकः वना । ख्वाः खिउँसे तयाः अस्पतालया परिसरय च्वनाच्वंपिं उपासकउपासिकापिं म्वःम्वः । मज्जिमगाःपिन्त हे जक नाप लाके बिइगु सिबाय् सुयातं नापलाके मब्यू । थः नं छकः भन्तेयात तयातःगु वार्डय् दुहाँ वनेगु ह्वःताः चूलात । भन्तेया फोटो कया । चिकित्साकर्मीपिसं फोटो मकायेत धाल । भन्तेनं फाटो कायेके ब्यूसां ज्यू धयाबिज्यात । छतानिता खँ जुल । चिकित्साकर्मीपिसं आपाः खँ मल्हायेत जितः इशारा यात अले पिहाँ वया ।
वयां छुं दिं लिपा, ……… न्हिनय् भन्ते मन्त धकाः खबर वल ।

०००

सुदर्शन भन्ते मदयेधुंकाः यक्वस्यां न्यंगु न्ह्यसः खः– ‘‘व सफू छु जुयाच्वन ग्व, गबले पिहाँ वइ ?’’ थुकिया लिसः जिके मदु । लिसः मवःसां थज्याःगु न्ह्यसः न्यनेगु धाःसा मत्वःतूम्ह मदये धुंकूम्ह कोमल महर्जनं (जिमि बाज्याया पासा) छकः भचा निराश जुयाः न्यना दीगु– ‘‘सफू ला पिहाँ वइख्वाः मवल हला ?’’ जि वाताहाँ जक, जिके लिसः मदु ।

सफू पिकायेगु उत्साह जिके मदुगु मखु । च्वज्याय् भन्तेया अन्तिम सिर्जना थ्व हे खः । टाइप यायेगु ज्या क्वचायेकागु नं खः । भन्तेनं क्यना तया बिज्याःगु फोटो फुक्क कयागु नं खः । भन्तेया थाइल्यान्डय् च्वना बिज्याइम्ह शिष्य भिक्षु सुगन्धया बचं कायेत कीर्तिज्योति भन्तेनं धयाबिज्याःगुलिं इमेलं स्वापू तया । याकनं नेपाल वयेत्यनागु, नेपालय् हे खँ ल्हाये धयाबिज्यात । सुगन्ध भन्ते तसकं लिमलाःम्ह । खबर वल, भन्ते विहारय् च्वंच्वना बिज्याःगु दु, अले सःताः बिज्यात धकाः । काचाकाचां वना । अन क्वथा दंक न्हापा हे मनूत वयाच्वने धुंकल । छसिकथं ख्वाः स्वया बले थुल, फुक्क उपासकपिं अले विहार निर्माणया ज्याय् ग्वाहालि दुपिं । कालांकुलुं कालांकुलुं खँ जुयाच्वन । खँ, सफूया सम्बन्धय् हे खः ।

छम्ह उपासकं खँ न्ह्यथन, ‘‘जिमिसं थ्व विहार गथे गथे याना दयेका, बांलाक खँ उल्लेख जुइमाः ।’’
जिं धया– ‘‘सुनां गबले गन छु यात भन्तेनं फुक्क खँ उगु उगु हे इलय् टिपोट यानातया बिज्याःगु अले व हे टिपोट न्यंकाः जितः च्वके ब्यूगु खः उकिं सुयागुं नां त्वःफ्यूगु मदु । सुयागुं नां निथाय् प्यथाय, च्याथाय् झिथाय् हे वइ सा गुम्हेसिगुं नां निथाय् प्यथाय् हे जक वइ ।’’

व हे उपासकं हाकनं धाल– ‘‘थ्व धैगु इतिहास खः । इतिहास यःयः थे च्वये मज्यू ।’’

पाण्डुलिपि थ्व हे खः, थुकिइ खँ थुलि हे जक दु धकाः पाण्डुलिपि न्ह्यच्याका बिया । मेपिसं ला सुनानं छुं मधाः । थःपिसं यानागु ग्वाहालिं थथायधंगु विहार धस्वाःगु व व हे खँ लिपिवद्ध जुयाः सफूया रुपय् पिहाँ वयेत्यंगुलिं लय्ताःगु हे खना । तर हाकनं वहे उपासकं धाल, ‘‘नां जक तयां गाइला ? जिमिगु बारे नं च्वयेमाः ।’’

थथे हालाच्वंम्ह उपासकया बानी व्यहोरा बांलाक हे स्यूम्ह खः । विश्वभूमि पत्रिकाय् प्रकाशनार्थ थःगु लेख ब्यू बइम्ह । गुलिं छापे जुइ गुलिं जुइमखु । थःगु च्वसु छापे यानाब्यु धकाः सकसित इनाप याः जुइ । जितः नं बरोबर यानाच्वनी । छापेजुक्व लेख मेपिनिगु कृपां छापे जूगु व छापे मजूगु लेख जक जिगु कारण धकाः थुइकाच्वंम्ह । निम्हं किपूमि जूगुलिं लेख छापे मयाःगु धकाः नं भ्रम ब्वलंका च्वंम्ह खनी, सहकर्मीपिसं धयाः जक सिल । अबलय् जिं समाचार बाहेक लेखरचना स्व हे मस्वया । थःगु लेखरचना धाःसा बरोबर छापेजुया च्वनीगुलिं थःगु लेख छापे यायेया निम्ति वयागु लेख छापे मयाःगु धकाः नं मतिइ वंगु जुयाच्वन । थ्व हे मनोवैज्ञानिक कारण छगू कथंया द्वेष ब्वलंगु खःला धयाथें च्वं । अले भन्तेया सफूया खँय् कचकच यानाच्वंगु नं थ्व हे कारण जक खःला धया थें च्वं ।

धया, ‘‘भन्तेनं गथे धया हला बिज्यात, अथे हे च्वयागु खः, प्याराग्राफ ब्वथला तयागु नं भन्तेया कथं हे खः । गनं गनं खाली त्वःता तयागु ‘फलाना थासय् स्वयाः थपे यायेमानिगु’ धया बिज्याःगु हे जक बाहेक मेगु मदु । थ्व अवस्थाय् भन्तेया पाखें त्वःफ्यूगु छिकपिनिगु खँ फूटनोट’ तये ज्यू । अथे हे यायेका ।’’
फुटनोटया खँ पिहाँ वयेवं उम्ह उपासक भचा उत्तेजित जुल । फुटनोटय् मखुसे भन्तेया भाषाय् हे मेमेगु नं फुक्क खँ तयेमाः धैगु वया आग्रह जुयाच्वन । भन्तेनं म्हुतुं धयाः च्वके ब्यूगु खःसां भाषाशैली थःगु हे ल्हातिं च्वयाबिज्याःगु थें पहः वः । च्वयागु इलय् भन्तेया हे भाषा व शैलीयात गथे खः अथे हे ल्यंकागु । आः व हे शैलीइ हस्तक्षेप यायेगु हिम्मत जिके मन्त । खँ ताःहाकः जुयाच्वन । व धाःसां मज्यू, थ्व धाःसांं मज्यू । थबले हे सुगन्ध भन्तेनं धयाबिज्यात– ‘‘बसन्तया थः स्वयाः खुरुक्क छापेयाना थकूसा यानांतुं जूगु थ्व सफूयात कयाः छिकपिं हालाच्वना दिल । अथे याना नं मज्यू थथे याना नं मज्यू सा छु यायेगु ले ? विहारय् म्हिगः तक छुं ल्वापुख्यापु मदुगुलिइ थौं थ्व हे सफूयात कयाः ल्वापुख्यापु दइगु खःसा सफू पिमकाःसा हे कल्याण जुइ ।’’

अनिर्णित अवस्थाय् हे मुँज्या क्वचाल ।

सफूया निम्ति भ्वँ न्यायेत व प्रेस खर्चया निम्ति धकाः धेवा कयातयादीम्ह दुण्डबहादुर बज्राचार्यं सफू उजुंसुजुं पिमदनीगु खःसा थम्ह कयातये मखु धकाः लित हयाः भिक्षु कीर्तिज्योतियात लःल्हाना दिल । उकुन्हु हे कीर्तिज्योति भन्ते व जि छगू फाइनान्सय् कम्पनिइ वनाः भन्तेया नामय् धेवा दाखिला याना । उगु सफूलिसे सम्बन्धित फुक्क फोटो व पाण्डुलिपि नं विहारय् तुं लःल्हाना बिया ।

तर सफू गबले पिहाँ वइ धैगु न्ह्यसलं लित्तुलिना हे च्वन । गुगु खँय् समस्या वःगु खः, उकिया हे बारे निम्ह प्यम्हेसिके न्यँ नं जुया । त्वालय् ब्वना तःम्ह व सःस्यूम्ह धकाः कयातःम्ह जूगुलिं वया न्ह्यःनें सुनां छुं धायेमफुगु जक खः । ‘व मनू अज्याःम्ह हे खः’ धकाः वाक्कदिक्क चायेगु बाहेक सुनां छुं मधाः अले सफू पिहाँ मवःगुलिं नुगःस्याः । विहार निर्माण ज्याय् सुरुंनिसें दुम्ह मखुसे दथुइ छुछुं ज्याय् संलग्न जूगु जक खः । थम्हं थःत हे जक खं बले मेपिं सुं मखु धैगु भ्रम ब्वलंगु तर पाण्डुलिपिइ मेमेपिनिगु नां खंबले इतःमतः कना थथे कचकच यानाच्वंगु धकाः थुइकेत थाकु मजुल ।

थःगु अन्तिम सफू प्रकाशन जूगु स्वये मखंकं भन्ते दिवंगत जुयाबिज्यात । थःपिनिगु नां व फोटो छापेजुइगु सफू स्वये धकाः आशा यानाच्वंपिं उपासकउपासिकापिं नं धमाधम मदया वने धुंकल । किपुलिइ लँय् व विहारय् इपिं मध्ये गुम्हंगुम्हंसित खने बले जितः उगु सफू लुमंसे वइ । सुदर्शन भन्ते नं ल्हाबाक्क ल्हाबाक्क खने दः वः थें जुइ, तर सफू गबले पिहाँ वइ धैगुया लिसः जिके मदु ।